Quá trình chuyển đổi số và hội nhập quốc tế hiện nay đã đặt ra không ít thách thức đối với ngành báo chí trên toàn thế giới, đặc biệt là tại Việt Nam. Sự phát triển nhanh chóng, đa chiều và khó lường của nền kinh tế, chính trị, xã hội và văn hóa đang tạo ra nhiều vấn đề cần được giải quyết kịp thời, đòi hỏi báo chí phải phát huy vai trò là một tiếng nói trung thực, tỉnh táo và chính xác. Vậy báo chí cần làm gì để đáp ứng những yêu cầu mới của thời đại?
Chuyển đổi số – Xu thế tất yếu của thời đại
Chuyển đổi số (digital transformation) không chỉ là việc áp dụng công nghệ thông tin mà là sự chuyển mình toàn diện, thay đổi cả phương thức tổ chức, quản lý và cách thức hoạt động trong xã hội. Trong bối cảnh đó, các quốc gia, đặc biệt là những quốc gia đang phát triển như Việt Nam, đứng trước cả cơ hội và thách thức: nếu không kịp nắm bắt và triển khai quá trình chuyển đổi số, sẽ tụt hậu so với các nền kinh tế toàn cầu. Chuyển đổi số tác động mạnh mẽ tới mọi lĩnh vực, từ kinh tế, xã hội đến đời sống của người dân, tạo ra những bước đột phá lớn trong phát triển.
Nhìn lại Diễn đàn Kinh tế thế giới tại Davos năm 2015, ông John Chambers, Chủ tịch Cisco Systems, đã phát biểu rằng: "Ngày hôm nay, chúng ta đang ở thời điểm quyết định… mọi quốc gia, doanh nghiệp, công dân, gia đình, phương tiện và mọi thứ sẽ được kết nối". Dự báo này, chỉ trong vài năm, đã trở thành hiện thực. Internet vạn vật (IoT) đang mở ra một trật tự mới trong mọi mối quan hệ của con người, từ quản lý xã hội, giáo dục, kinh doanh đến các phương thức sống và làm việc. Chuyển đổi số không chỉ thay đổi kinh tế mà còn tạo ra một hệ sinh thái kết nối và tương tác đa chiều, làm thay đổi cơ bản cách thức báo chí hoạt động và cung cấp thông tin.
Chuyển đổi số và báo chí Việt Nam: Tầm nhìn và thách thức
Nhận thức được tầm quan trọng của chuyển đổi số, Chính phủ Việt Nam đã ban hành Quyết định số 749/QĐ-TTg vào ngày 03-06-2020, phê duyệt “Chương trình chuyển đổi số quốc gia đến năm 2025, định hướng đến năm 2030”. Chương trình này đặt ra mục tiêu không chỉ phát triển Chính phủ số, nền kinh tế số mà còn hình thành các doanh nghiệp công nghệ số Việt Nam có năng lực cạnh tranh toàn cầu. Đặc biệt, báo chí cần nhanh chóng bắt nhịp với xu thế này để đáp ứng các nhu cầu thông tin ngày càng đa dạng và khắt khe của công chúng.
Trong quá trình này, báo chí Việt Nam phải đối mặt với không ít vấn đề mới. Các cơ quan báo chí cần đổi mới phương thức hoạt động, phát triển cơ sở hạ tầng số, ứng dụng công nghệ hiện đại vào quá trình sản xuất thông tin. Đồng thời, báo chí cũng phải giải quyết thách thức đến từ mạng xã hội và thông tin giả mạo, để duy trì vai trò dẫn dắt trong cung cấp thông tin chính thống, kịp thời và chính xác.
Báo chí và sự đổi mới trong thời đại chuyển đổi số
Báo chí không thể đứng ngoài cuộc trong tiến trình chuyển đổi số. Ngành báo chí phải nhận thức rõ vai trò của mình trong việc đáp ứng yêu cầu thông tin trung thực, chính xác và kịp thời, đồng thời tránh bị tụt hậu so với các nền tảng thông tin trực tuyến, mạng xã hội, nơi tốc độ truyền tải thông tin diễn ra nhanh chóng.
Để đáp ứng yêu cầu mới, báo chí cần chủ động tham gia vào quá trình này với một tư duy đổi mới toàn diện. Điều này không chỉ bao gồm việc cập nhật công nghệ mà còn phải nâng cao chất lượng thông tin, tạo ra các sản phẩm báo chí có giá trị định hướng dư luận, giúp công chúng tiếp cận thông tin chính xác và kịp thời. Báo chí cần phát huy vai trò bảo vệ chính trị, xã hội, đồng thời chống lại các thông tin sai lệch, thông tin độc hại lan truyền trên mạng xã hội.
Sự phát triển mạnh mẽ của báo chí điện tử tại Việt Nam đã kéo theo nhiều vấn đề về chất lượng thông tin. Các hiện tượng sao chép, lặp lại thông tin, hoặc chạy theo các tin giật gân không có tính xác thực, đang làm giảm lòng tin của độc giả đối với báo chí chính thống. Chính vì vậy, báo chí cần phải “chấn chỉnh” và làm mới chính mình để không đánh mất sự tin tưởng của công chúng. Chúng ta cần nhớ lời dạy của Chủ tịch Hồ Chí Minh: "Báo chí cũng phải hợp lý hóa. Làm ít nhưng làm cho hẳn hoi." Lời dạy này vẫn còn nguyên giá trị trong thời đại chuyển đổi số, khẳng định rằng báo chí phải phát triển không chỉ về số lượng mà còn về chất lượng.
Cấu trúc và mô hình báo chí trong bối cảnh chuyển đổi số
Để tối ưu hóa quá trình chuyển đổi số, các cơ quan báo chí cần xây dựng chiến lược chuyển đổi số rõ ràng, từ cơ sở hạ tầng đến quy trình hoạt động. Cụ thể, mỗi cơ quan báo chí cần áp dụng mô hình tòa soạn hội tụ và đa phương tiện, trong đó báo điện tử sẽ là trung tâm, kết nối với các hình thức báo chí truyền thống như báo in, phát thanh và truyền hình. Các tòa soạn cũng cần tập trung vào việc sản xuất nội dung báo chí chất lượng cao, đặc biệt là các sản phẩm báo chí dữ liệu lớn, ứng dụng trí tuệ nhân tạo để nâng cao hiệu quả trong việc phân tích, dự báo và phục vụ nhu cầu thông tin của công chúng.
Đồng thời, báo chí cũng cần chú trọng đào tạo nhân lực có trình độ cao, đáp ứng yêu cầu công nghệ và đổi mới sáng tạo trong nghề báo. Con người vẫn là yếu tố quyết định trong quá trình chuyển đổi số của báo chí. Như lời của tác giả cuốn sách “Internet vạn vật (IoT) chuyển đổi số hay là chết” khẳng định, tài sản quý giá nhất của một doanh nghiệp là con người, và lãnh đạo cần có tầm nhìn chiến lược để dẫn dắt đội ngũ của mình.
Trong bối cảnh chuyển đổi số, báo chí cần không ngừng đổi mới, sáng tạo và phát huy vai trò không thể thay thế của mình trong việc cung cấp thông tin chính thống, định hướng dư luận và bảo vệ lợi ích xã hội. Để làm được điều này, báo chí phải nắm bắt công nghệ, phát triển nguồn nhân lực, cải tiến quy trình sản xuất thông tin, và quan trọng nhất là giữ vững giá trị đạo đức nghề nghiệp, luôn là người bạn đồng hành đáng tin cậy của công chúng trong cuộc sống số hóa hiện đại.
Thực hiện: Nguyễn Tú