Huyện Đăk Glei (trước là H30 và H40) nằm ở phía bắc tỉnh Kon Tum, là vùng đất anh hùng trong hai cuộc kháng chiến chống Pháp và Mỹ. Dưới sự lãnh đạo của Đảng, đồng bào các dân tộc nơi đây đã đồng lòng chiến đấu, góp phần giải phóng hoàn toàn huyện vào ngày 16/5/1974.
Từ năm 1916, thực dân Pháp lập đồn ở Đăk Pek nhằm kiểm soát vùng dân tộc thiểu số. Đến năm 1962, Mỹ - Ngụy xây dựng lại căn cứ Đăk Pek thành cứ điểm biên phòng chiến lược, cách Kon Tum 110 km. Đây là cụm cứ điểm kiên cố bậc nhất, do Tiểu đoàn 88 Biệt động quân trấn giữ, với hệ thống hầm ngầm, hàng rào mìn và bãi chông dày đặc. Các đỉnh đồi quanh căn cứ được xây dựng thành ấp chiến lược, tạo thành một vành đai bảo vệ chắc chắn.
Trại lực lượng Đăk Pék (ảnh tư liệu)
Từ năm 1965, địch dồn dân quanh Đăk Pek, mở rộng căn cứ, càn quét vùng căn cứ ta, dùng không quân rải chất độc hóa học, gây tổn thất nặng nề. Đến năm 1966, lính Mỹ trực tiếp tham chiến tại đây. Từ 1967 – 1972, quân ta nhiều lần tấn công Đăk Pek nhưng gặp nhiều tổn thất.
Đầu năm 1972, Bộ Tư lệnh Quân khu 5 phối hợp các đơn vị tỉnh Kon Tum, Gia Lai, Đăk Lăk, mở chiến dịch tấn công Đăk Pek. Đêm 18/4/1972, Mặt trận 159 được thành lập do Thiếu tá Cao Liêm chỉ huy. Dù không tiêu diệt hoàn toàn căn cứ, chiến dịch kéo dài gần 2 tháng đã góp phần quan trọng vào thắng lợi Đắk Tô – Tân Cảnh (5/1972). Trong trận này, ta hy sinh 151 chiến sĩ.
Tháng 10/1972, Ban Chỉ đạo Mặt trận Đăk Pek được thành lập, trực tiếp quản lý 4 ấp với 2.000 dân. Gần 500 cán bộ, chiến sĩ bám trụ, vừa vận động dân, vừa theo dõi địch. Cuộc sống gian khổ, thiếu thốn, nhưng họ kiên cường bám đất, giữ dân, truyền niềm tin vào cách mạng.
Những ký ức về chiến trường Đăk Pek vẫn sống mãi trong lòng các cựu chiến binh như ông A Brẫy, bà Y Deng và ông Trương Văn Phụ – những người đã từng sống, chiến đấu và hy sinh nơi tuyến lửa ác liệt này.
Sau Hiệp định Paris ngày 27/1/1973, Mỹ rút quân, nhưng vẫn âm mưu duy trì chế độ thực dân kiểu mới ở miền Nam. Chính quyền Sài Gòn với tuyên bố "4 không" đã ngang nhiên phá hoại Hiệp định, đặc biệt ở Tây Nguyên – nơi chúng mở nhiều cuộc hành quân lấn chiếm vùng giải phóng, dùng căn cứ Đăk Pek làm điểm xuất phát.
Đăk Pek trở thành cụm cứ điểm kiên cố, quân số khoảng 1.000 tên, trong đó Tiểu đoàn 88 Biệt động quân chiếm phần lớn. Từ cuối tháng 4 đến giữa tháng 5/1974, địch tăng viện 200 tấn vũ khí, dây thép gai, lương thực đủ dùng trong 90 ngày, quyết tâm giữ Đăk Pek lâu dài.
Để giải phóng Đăk Pek, Bộ Tư lệnh Mặt trận Tây Nguyên thành lập Đoàn 260, gồm các trung đoàn, tiểu đoàn chủ lực thuộc các Sư đoàn 10, 324 và lực lượng công binh, pháo binh, xe tăng, phòng không, trinh sát, thông tin… phối hợp cùng lực lượng vũ trang địa phương H30, H40. Chỉ huy trưởng là đồng chí Vương Tuấn Kiệt, Chính ủy là đồng chí Lã Ngọc Châu.
Trong những ngày chuẩn bị chiến dịch, tinh thần chiến đấu sục sôi. Dưới mái nhà rông, người dân giã gạo, tiếp lương, phục vụ tiền tuyến, quyết tâm cùng bộ đội đánh chiếm căn cứ chiến lược này.
Ông Ka Ba Tơ, nguyên Phó Bí thư Tỉnh ủy, chia sẻ: Đăk Pek là chốt cứ điểm quan trọng, nơi địch tập trung theo dõi, khống chế dân, cản trở hoạt động của bộ đội chủ lực ta. Giải phóng Đăk Pek là nhiệm vụ cấp bách, thể hiện sức mạnh đoàn kết của toàn quân, toàn dân.
Ngày 27/1/1973, Hiệp định Paris được ký kết, Mỹ buộc phải rút quân, cam kết tôn trọng độc lập, chủ quyền, toàn vẹn lãnh thổ Việt Nam. Tuy nhiên, đế quốc Mỹ vẫn nuôi mộng thực dân kiểu mới, tiếp tục viện trợ, hỗ trợ chính quyền Sài Gòn phá hoại Hiệp định. Tại Tây Nguyên, chúng tăng cường lấn chiếm vùng giải phóng, đặc biệt là khu vực Đăk Pek, một cụm cứ điểm quan trọng ở Đông - Bắc Kon Tum.
Cụm cứ điểm Đăk Pek được địch củng cố vững chắc, với khoảng 1.000 quân, chủ yếu là Tiểu đoàn 88 biệt động quân ngụy, được trang bị vũ khí hiện đại, đủ lương thực cho 90 ngày. Tuy nhiên, tinh thần binh lính sa sút, đời sống gian khổ, hậu cần phụ thuộc hoàn toàn vào máy bay tiếp tế.
Đầu tháng 5/1974, Bộ Tư lệnh Mặt trận Tây Nguyên quyết định thành lập Đoàn 260 để mở chiến dịch tiến công giải phóng Đăk Pek. Đoàn gồm các lực lượng tinh nhuệ như Trung đoàn 66 (Sư đoàn 10), Trung đoàn 3 (Sư đoàn 324), Trung đoàn pháo 40, các đơn vị xe tăng, công binh, phòng không, trinh sát cùng lực lượng vũ trang địa phương H30, H40.

Thiếu tá Võ Ngọc Di tiểu đoàn 88 biệt động Ngụy bị ta bắt tại Đăk Pék tháng 5-1974
Với lực lượng vượt trội, ta triển khai trận đánh hiệp đồng binh chủng, chia làm 5 bộ phận, tổ chức tấn công từ hai hướng (Đông Bắc và Tây Nam), chia làm ba mũi chủ công. Ngày 16/5/1974, lúc 8h sáng, chiến dịch chính thức bắt đầu. Sau gần 4 giờ chiến đấu quyết liệt, ta tiêu diệt và bắt sống 586 tên địch, đánh tan Tiểu đoàn 88 biệt động quân, giải phóng hoàn toàn cụm cứ điểm Đăk Pek, giải phóng 8 xã, 10 ấp chiến lược, đưa 3.000 người dân thoát khỏi ách kìm kẹp.
Bia di tích lịch sử Chiến thắng Đăk Pék
Chiến thắng Đăk Pek có ý nghĩa quân sự, chính trị đặc biệt to lớn, góp phần quan trọng vào việc khai thông tuyến chiến lược Đông Trường Sơn, mở đường cho chiến dịch giải phóng miền Nam năm 1975. Đại tướng Võ Nguyên Giáp từng khẳng định: “Đăk Pek là điểm chốt chiến lược, đánh thắng nơi đây là mở thông động mạch chủ của cách mạng.”
Đăk Pék nay đã là xã Nông thôn mới
Sau giải phóng, chính quyền cách mạng nhanh chóng được thành lập. Năm 1974, xã Đăk Pek được thành lập trên cơ sở dân cư quanh chi khu quân sự cũ. Dù gặp nhiều khó khăn, nhưng với quyết tâm cao, chính quyền và nhân dân từng bước ổn định đời sống, tổ chức khai hoang, định canh, định cư và phục hồi sản xuất.
Đăk Glei hôm nay đang ngày càng phát triển
Trải qua 51 năm, vùng đất lửa Đăk Pek đã hồi sinh mạnh mẽ. Những hố bom trên sườn đồi được phủ xanh, đường 14 trở thành trục giao thương huyết mạch nối Đăk Glei với các trung tâm kinh tế. Cơ sở hạ tầng từng bước được hoàn thiện, người dân chuyển từ độc canh lúa nước sang trồng các cây có giá trị kinh tế như cà phê, mắc ca, sâm Ngọc Linh.
Trong quý I năm 2025, kinh tế - xã hội huyện Đăk Glei đạt nhiều kết quả tích cực: thu ngân sách 13,2 tỷ đồng; tỷ lệ bảo hiểm y tế đạt trên 92%; 14/30 trường đạt chuẩn quốc gia; công tác an sinh xã hội, giải quyết việc làm và xóa nhà tạm được triển khai hiệu quả. Công tác xây dựng Đảng, kiện toàn tổ chức bộ máy, chuyển đổi số và cải cách hành chính được chú trọng. Toàn huyện có 45 tổ chức cơ sở Đảng với hơn 3.000 đảng viên.
Đăk Glei hôm nay là minh chứng sống động cho sức sống của một vùng quê cách mạng. Từ một chiến địa ác liệt, Đăk Pek đã vươn mình trở thành điểm sáng phát triển toàn diện. Niềm tin, sự đoàn kết và truyền thống cách mạng chính là động lực để Đảng bộ và nhân dân các dân tộc huyện Đăk Glei tiếp tục vững bước trên hành trình xây dựng quê hương giàu đẹp, văn minh.
Bài, ảnh: A Lộc – Nguyễn Tú