Tư tưởng Hồ Chí Minh về Nhà nước pháp quyền được hình thành và phát triển trong bối cảnh đặc biệt của xã hội Việt Nam dưới chế độ thực dân, phong kiến. Trong suốt gần một thế kỷ, Việt Nam là thuộc địa nửa phong kiến dưới sự đô hộ của thực dân Pháp, nơi mà quyền con người và quyền dân tộc bị xâm phạm nghiêm trọng. Trước thực trạng đó, Hồ Chí Minh, với sự am hiểu sâu sắc về các tư tưởng dân chủ, quyền con người và quyền dân tộc, đã phát triển những tư tưởng về Nhà nước pháp quyền, góp phần làm nền tảng cho cách mạng giải phóng dân tộc và xây dựng nhà nước mới sau khi giành độc lập.
Tư tưởng về Nhà nước pháp quyền của Hồ Chí Minh bắt đầu hình thành từ những năm 1920 khi Người tham gia phong trào cộng sản quốc tế và tìm kiếm con đường cứu nước cho dân tộc Việt Nam. Các tác phẩm nổi bật của Người như Bản án chế độ thực dân Pháp (1925) và Đường Kách mệnh (1927) đã thể hiện những quan điểm đầu tiên về quyền dân tộc, dân chủ và vai trò của pháp luật trong việc xây dựng nhà nước. Tư tưởng Hồ Chí Minh về Nhà nước pháp quyền gắn liền với quyền con người, quyền tự do, dân chủ, và quyền bình đẳng của các dân tộc.
Năm 1930, khi Người chủ trì việc thành lập Đảng Cộng sản Việt Nam, tư tưởng về một Chính phủ công - nông - binh đã ra đời, khẳng định rõ ràng vai trò của các tầng lớp nhân dân trong xây dựng chính quyền. Đồng thời, Chủ tịch Hồ Chí Minh cũng nhấn mạnh vai trò của Hiến pháp như một công cụ quan trọng bảo vệ quyền lợi của người dân.
Tư tưởng dân quyền của Hồ Chí Minh được thể hiện trong các tác phẩm lý luận, trong sự nghiệp đấu tranh thực tế của Người. Chủ tịch Hồ Chí Minh nhìn nhận việc bảo vệ quyền con người và quyền dân tộc là một trong những nhiệm vụ hàng đầu của cách mạng. Hồ Chí Minh lấy cảm hứng từ các bản Tuyên ngôn nổi tiếng của thế giới như Tuyên ngôn độc lập của Mỹ (1776) và Tuyên ngôn nhân quyền và dân quyền của Pháp (1789) để xây dựng hệ tư tưởng về quyền con người và dân chủ.
Tư tưởng của Hồ Chí Minh về Hiến pháp chính là sự kế thừa và phát triển các giá trị dân chủ của nhân loại. Theo Hồ Chí Minh, Hiến pháp là công cụ quan trọng để bảo vệ quyền lợi của người dân và là sự khẳng định quyền dân tộc. Ông nhấn mạnh rằng Hiến pháp phải được xây dựng trong một xã hội dân chủ và phải là cơ sở để bảo vệ các quyền tự do, dân chủ của công dân, cũng như việc tổ chức quyền lực nhà nước theo nguyên tắc phân chia quyền lực.
Trong suốt quá trình lãnh đạo cách mạng Việt Nam, tư tưởng về Nhà nước pháp quyền của Hồ Chí Minh luôn gắn liền với thực tiễn của các giai đoạn cách mạng. Sau khi giành được độc lập vào năm 1945, Chủ tịch Hồ Chí Minh và Chính phủ Việt Nam Dân chủ Cộng hòa đã thực hiện các bước đi quan trọng để hiện thực hóa các tư tưởng về Nhà nước pháp quyền.
Vào năm 1945, trong bối cảnh nước Việt Nam vừa giành được độc lập, Hồ Chí Minh ký Tuyên ngôn Độc lập và ngay sau đó thành lập Ủy ban Dự thảo Hiến pháp, với mục tiêu xây dựng một hệ thống pháp lý bảo vệ quyền lợi của Nhân dân. Hiến pháp năm 1946 ra đời đã thể hiện rõ các nguyên tắc về quyền con người, dân chủ và quyền dân tộc, đồng thời khẳng định vai trò của Hiến pháp trong việc xây dựng và duy trì Nhà nước pháp quyền.
Tư tưởng Hồ Chí Minh về Hiến pháp chính là cơ sở pháp lý, công cụ quan trọng để bảo vệ quyền lợi của Nhân dân, đặc biệt là quyền tự do, bình đẳng và quyền làm chủ của công dân. Bản Hiến pháp năm 1946 đã thể hiện đầy đủ những giá trị dân chủ, dân quyền mà Hồ Chí Tư tưởng Hồ Chí Minh về Nhà nước pháp quyền tiếp tục được thể hiện và hoàn thiện qua các giai đoạn lịch sử tiếp theo, từ thời kỳ kháng chiến chống Pháp đến thời kỳ xây dựng chủ nghĩa xã hội ở miền Bắc và giải phóng miền Nam. Những giá trị này không chỉ được duy trì trong giai đoạn đầu xây dựng chính quyền mà còn tiếp tục được củng cố và phát triển trong các Hiến pháp sau này.
Lịch sử ra đời và phát triển của Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa Việt Nam đã chứng minh sự đúng đắn và vượt thời đại trong tư tưởng của Hồ Chí Minh. Hiện nay, dưới ánh sáng tư tưởng Hồ Chí Minh, Đảng Cộng sản Việt Nam tiếp tục xây dựng và hoàn thiện Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa, với mục tiêu phục vụ Nhân dân, bảo vệ quyền lợi chính đáng của công dân, và thúc đẩy sự phát triển của đất nước.
Nghị quyết Đại hội XIII của Đảng Cộng sản Việt Nam đã nhấn mạnh nhiệm vụ quan trọng trong việc tiếp tục xây dựng và hoàn thiện Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa Việt Nam, với sự lãnh đạo của Đảng, nhằm tạo ra một hệ thống chính trị trong sạch, vững mạnh và hiệu quả, đáp ứng yêu cầu của công cuộc đổi mới.
Thực hiện: Nguyễn Tú